پیوند تاریخی و

 ماندگار هنر

 خوشنویسی

با فرهنگ کهن ساوجبلاغ

با اندک دقت و جست و جو در سپهر فرهنگی ساوجبلاغ، به افتخاراتی بر می خوریم که روایتگر عمق نفوذ هنری دلنواز در لایه های مختلف تاریخی این شهرستان است. اگر بگوییم هنر خوشنویسی در ذات هر ساوجبلاغی،حضوری مداوم و مستمر داشته و دارد ، سخن به گزاف نگفته ایم. به دیگر سخن خوشنویسی همیشه با فرهنگ این خطه دیر پا گره ای مناسب و موزون خورده است و آهنگ قلم در گوش اینان نوایی آشنا است که «وجد».«شوق» و «جذبه» را به ارمغان می آورد. بدون شک هر ادعایی سندی می خواهد که با استناد بدان اثبات سخن نمود .در این راستا نگارنده این سطور به زوایایی از تاریخچه هنر خوشنویسی در  شهرستان ساوجبلاغ می پردازد که شرح تفصیلی و جامع آن ، مجال های مکتوب دیگری را تمنا می کند:

1- محراب های عشق و هنر در پای آبشار کرکبود:در ارتفاع 3613متری کوه های شمال شهرستان ساوجبلاغ و در نزدیکی روستای تاریخی کرکبود طالقان آبشاری قرار دارد که زمانی از ارتفاع بیست متری سر به صخره ها می ساییده. در کنار این آبشار زیبا ، خوشنویسان آن روزگار اتاقک هایی ساخته بودند که راه باریکی این غرفه ها را به هم پیوند می داده است. در این فضای چهار صد متر مربعی که صخره های عظیم و بلندی آن را احاطه کرده است، خوشنویسان شوریده سر در اواخر فصل بهار و همه تابستان با تدارک اندک طعامی در آنجا گرد آمده و به کتابت قرآن کریم می پرداختند. مکانی که طنین دلنواز آب با سماع دل انگیز قلم ها ، لحظات معنوی ماندگاری را رقم می زده است و حاصل این سلوک هنرمندانه قرآن هایی خطی و زیبا است که شهرت فراگیری در بین اهالی طالقان و ساوجبلاغ دارد.

2- درویش عبدالمجید ، رنگی جاودانه به خط شکسته نستعلیق بخشید:در 379 سال پیش یکی از نوابع هنر خوشنویسی ایران ، در روستای مهران طالقان چشم بر گشود و تنفس آغازید. وی خط شکسته- بهار نستعلیق- را که آخرین دستاورد ذوق خلاق هنرمندان خوشنویسی ایرانی به شمار می رود را رنگ جاودانه و جلا بخشید و آن خط را به کمال ، اوج و زیبایی نهایی خویش رساند. از انوار پر فروغ قلم درویش آثاری بصورت مرقع، قطعه، جنگ، شعر، کتابت دیوان بجای مانده است که دیوان حافظ ، گلشن راز، بوستان و کلیات سعدی در شمار بر جسته ترین آنها است. هم اکنون این آثار زینت بخش موزه های ایران و جهان می باشد. عمر کوتاه 35 ساله درویش فرصتی بود که با سر انگشتان توانا و کلک خیال انگیزش در خوشنویسی، عالمی را به تحیر وادارد. او در 20 سالگی خط نستعلیق را به نهایت کمال و پختگی از استاد کل مرحوم «میرعماد حسنی» تقلید می نمود. در تعریف و تمجید او گفته اند که مثل میرعماد می نوشته است. درویش در چنین شرایط کیفی قدم به وادی خط شکسته گذاشت و به همت و لیاقت و ذوق و مهارتی فوق العاده ، سر آمد استادانی شد که تا پیش از وی در نوشتن این خط شهرتی داشتند. او در سال 1185 هجری قمری در اصفهان به درود حیات گفته و در قبرستان «تخته فولاد» به خاک سپرده شد. این ابیات به آرامی نسیم بر سنگ آرامگاه درویش می وزد و زمزمه می شود:

حیف و صد حیف ز درویش مجید               که جوان رفت ز دنیا ناگاه

آن به انواع معارف عارف                            آن به اقسام حقایق آگاه

بی خطا خطه خط را سلطان           بی سخن کشور معنی را شاه

3- انجمن خوشنویسان ایران؛ یادگاری از دو سید خوشنویس برغانی:روستای تاریخی «برغان» حق بزرگی بر«هنر خوشنویسی» ایران زمین دارد. استاد سیدحسین و سیدحسن میرخانی دو سید خوش نگار برغانی هستند که «انجمن خوشنویسان ایران» حاصل سلوک زیبا و بارش صفای روح و جان شورانگیز این دو برادر عاشق پیشه است. استاد سیدحسین (1286-1361 خورشیدی) خوشنویسی را نزد پدر خود سیدمرتضی برغانی که از شاگردان بر جسته میرزا محمد رضا کلهر بود آموخت . در سال 1329مبادرت به تشکیل کلاس های آزاد خوشنویسی نمود که بعدها به انجمن خوشنویسان ایران تغییر نام داده و از سال 1345 به طور رسمی فعالیت خود را ادامه داد . او سه مرتبه قرآن کریم  را به خط زیبای خویش کتابت نمود که اخیرا" به زیور طبع آراسته شده است . از استاد سیدحسن (1291- 1369 خورشیدی) – بنیانگذار دیگر انجمن- 140کتاب از جمله کلیات سعدی ، حافظ، خمسه نظامی و ... به یادگار مانده است. از اهمیت خدمات ماندگار این دو هنرمند کوشا همین قدر بس که در حال حاضر بیش از 30 هزار هنرجوی خوشنویسی در انجمن خوشنویسان در سراسر ایران مشغول تعلیم این هنر زیبای اصیل و عرفانی هستند.

4- معروف ترین خوشنویس معاصر: استاد غلامحسین امیرخانی:مردی بلند و باریک با دست و انگشتان به غایت کشیده با رگ هایی برجسته، صبور، آرام ، مهربان و معروف ترین خوشنویس معاصر که به واسطه نشانه نام با استادش مرحوم سیدحسین میرخانی، غریب ترها به ایشان می گویند: استاد غلامحسین میرخانی. استاد امیرخانی چند سالی است که وارد دهه هفتم زندگی شده اند(متولد 1318خورشیدی در منطقه طالقان). او در سال 1325 موفق به اخذ گواهینامه استادی گردید و از آن زمان جان و جوانی خویش بر سر مسئولیت نهاد ملی و عظیمی چون انجمن خوشنویسان آن هم در بحرانی ترین شرایط گذارد و نتیجه این مجاهده فرهنگی این است که امروزه نام استاد امیرخانی پیوند متناسبی با انجمن خورده که گویی لازم و ملزوم یکدیگرند ، اگر چه مسئولیت اجرایی هم در آن نداشته باشد. کتاب دیوان حافظ، ترکیب بند محتشم کاشانی، ترجیع بند هاتف اصفهانی، تضمین گلچین سعدی به خط نستعلیق از ثمرات حیرت در انوار قلم و انعطاف و همدلی وجود لطیف استاد است.

5- یادکردی از دیگر خوشنویسان و کاتبان خوش قریحه ساوجبلاغی: در شهرستان ساوجبلاغ ، خوشنویسان و کاتبان پاک سیرتی زیسته اند که نام یکایک آنها افتخاری عظیم برای ثبت در تاریخ هنر غنی ایران زمین می باشد. در این فرصت مغتنم از آنان یادی کرده و بر تجلی و سماع قلمشان ادای احترام می کنیم: ابراهیم بوذری (خوشنویس برجسته کتیبه آرامگاه سعدی و دروازه قرآن شیراز) ، سیدجعفر امیری معروف به امیرالادبا، علی آقا حسینی(از شاگردان عمادالکتاب) ، سیدمرتضی برغانی (از شاگردان مرحوم کلهر) مرتضی نجم آبادی ، زین العابدین طالقانی (از اساتید خط نسخ در قرن 12 هجری)، حسنعلی طالقانی (از اساتید خط نسخ در قرن 11 هجری)، خلیل طالقانی (از خوشنویسان عصر صفویه)، علی اکبر نویزی (کاتب قرآن کریم) ، عبدالکریم طالقانی (از خوشنویسان قرن 13 هجری) ،علی طالقانی (از خوشنویسان قرن 13 هجری) ، موسی طالقانی (از اساتید خط نسخ در قرن 11 هجری)، محمدحسین گورانی (کاتب قرآن در اواسط قرن13 هجری)، میرزا مهدی مرجانی(پزشک و خوشنویس)، محمدرحیم (کاتب قرآن 7 x11 سانتیمتری در سال 1210 هجری قمری) ، بانو  نورجهان مرجانی(خوشنویس و کاتب قرآن) ، نورالله طالقانی (از خوشنویسان خط نسخ در قرن 11 هجری قمری)، محمد بن یاراحمد و محمدیوسف طالقانی (از خوشنویسان خط نستعلیق در قرن 11 هجری)، فرج الله یوسف طالقانی (کاتب قرآن)، نجم الدین حسینی (کاتب قرآن)، هدایت الله سوهانی (کاتب قرآن)، ملا محمدسعید فشندکی (خوشنویسی که قرآن مکتوب به دست خود را در سال 1297 هجری قمری به عنوان مهریه همسرش شهربانو قرار داد که او نیز آن را وقف کرد)، میرزا لطف الله جمشیدیان (خوشنویس شکسته و نستعلیق ، گویند ایشان هر وقت از کار کشاورزی که با بیل و کلنگ بود، فارغ می شد. قبل از اینکه به غذا خوردن بپردازد قلم بدست می گرفت و چند سطری می نوشت تا دستش با قلم بیگانه نشود)، میرزا یوسف مهرانی (خوشنویس خط شکسته و نستعلیق کتب مراثی اهل بیت علیه السلام ) .

     باید دانست که خوشنویسان ساوجبلاغی در نوشتن کتابها و بخصوص قرآن کریم همت فراوانی داشته اند به گونه ای که امروزه با توجه به فهرست های نسخ خطی در کتابخانه های بزرگ در می یابیم که بیشتر کاتبان این کتابها از شهرستان ساوجبلاغ مخصوصا" بخش طالقان بوده اند ، خاصه آنکه  باید بدانیم تمامی این آثار و کتابهایی که به دست کاتبان ساوجبلاغی نوشته می شده ، اغلب آثاری  ارزشمند در علوم مختلف اعم از فقه، حدیث، فلسفه و حکمت، طب، ریاضیات، ادبیات و تاریخ است. با یک جست و جوی مختصر حداقل یکصد کاتب توانا را بر مبنای پیش گفته می توان شناسایی کرد که در نوع خود کم نظیر است.